- home - cv - solo - ensembles - lespraktijk - artikelen - edition /\ agenda - demo's - foto's - links - contact -

 artikel - De Violoncello piccolo en zijn repertoire



Violoncello piccolo, Noord-Italië, 18e eeuw.
Foto ORPHEON - Museum of Historical Musical Instruments.
https://www.orpheon.org

Violoncello piccolo, North-Italy, 18th C.
Body length. 689 mm. Upper width. 324 mm. Middle width. 220 mm. Lower width. 429 mm.
Rib high. 114 mm. String...

De cello piccolo werd door Bach zelf in of voor 1723 uitgevonden en vrijwel alleen door hem gebruikt in composities (1723-1725). Het is een kleine cello met behalve de normale snaren van de cello (C, G, d en a) een extra hoge snaar, de e'-snaar. Het geluid van de violoncello piccolo lijkt, door de extra boventonen die de e'-snaar laat meeresoneren, enigszins op dat van de viola da gamba. Het instrument wordt gebruikt in de volgende werken:


1. Authentiek repertoire

Johann Sebastian Bach
(1685-1750)

 Ontstaan / aanleiding

compilatie

6e Suite voor Violoncello [a cinque cordes] solo

1721-23

BWV 1012

Mein Herze schwimmt im Blut

1713 versie voor altviool, 11e zondag na Trinitatis (12/8/1714); versie voor vc pic 1723

BWV 199

Schmücke dich, o liebe Seele

1724, 20e zondag na Trinitatis (22/10/1724)

BWV 180

Mache dich, mein Geist, bereit

1724, 22e zondag na Trinitatis

BWV 115

Jesu, nun sei gepreiset

1725, Nieuwjaar (2: 1732-35)

BWV 41

Bleib' bei uns, denn es will Abend werden

1725, 2e Paasdag (2/4/1725)

BWV 6

Ich bin ein guter Hirt

1725, 2e zondag na Pasen (Misericordia Domini, 15/4/1725)

BWV 85

Sie werden euch in den Bann tun

1725, 1e zondag na Hemelvaart (Exaudi, 13/5/1725)

BWV 183

Also hat Gott die Welt geliebt

1725, 2e Pinksterdag (21/5/1725)

BWV68

Er rufet seinen Schafen mit Namen

1725, 3e Pinksterdag (22/5/1725; 2: 1735-50)

BWV 175

Ich geh' und suche mit Verlangen

1726, 20e zondag na Trinitatis (3/11/1726)

BWV 49

Lutherse Mis in A groot

1742-50 Continuo pro Violincello piccolo (in Chorton, 1 toon boven Kammerton): speelt met het orgel mee (met becijfering?). Misschien zijn de woorden "pro Violincello piccolo" later toegevoegd.

BWV 234

Gott ist mein König

1708, 4 februari: waarschijnlijk in deel 6 en 7

BWV 71

 

In Cantate 6 deel 3, in Bes groot, speelt de violoncello piccolo een swingende, snelle, vrolijke melodie bij het langgerekte koraal met rustige basso continuo-begeleiding. De rol van de violoncello piccolo is hier zonder meer het goddelijk Woord, het heldere Licht dat niet mag uitdoven in de avond. De avond staat hier symbool voor het Laatste Avondmaal van Jesus, die de volgende dag gekruisigd zal gaan worden. De cantate is geschreven voor Tweede Paasdag, als Jesus al gestorven is. Vandaar de smeekbede:

Ach bleib bei uns, Herr Jesu Christ,
Weil es nun Abend worden ist,
Dein göttlich Wort, das helle Licht,
Lass ja bei uns auslöschen nicht.

In dieser letzt'n betrübten Zeit
Verleih uns, Herr, Beständigkeit,
Dass wir dein Wort und Sakrament
Rein b'halten bis an unser End.

Cantate 41, Nieuwjaar 1725, heeft in het vierde deel een tenor-aria met violoncello piccolo solo en basso continuo. Deze aria in a klein is een van de moeilijkste voor het instrument. Veel snaarwisselingen, waarbij duidelijk wordt dat het instrument toch echt 5 en niet 4 snaren heeft. Missers zijn bijna gegarandeerd!


Woferne du den edlen Frieden
Vor unsern Leib und Stand beschieden,
So lass der Seele doch dein selig machend Wort.

Wenn uns dies Heil begegnet,
So sind wir hier gesegnet
Und Auserwählte dort!

De Cantates met violoncello piccolo heb ik opgenomen voor Brilliant Classics (beter bekend als Kruidvat Bach Edition)

2. Twijfelgevallen

Bij Cantate 71 van J.S. Bach staat niet specifiek violoncello piccolo aangegeven, maar gezien de ultra-hoge ligging en de cellotechnisch behoorlijk complexe schrijfwijze is uitvoering op violoncello piccolo bijna onvermijdelijk en mijns inziens mooier. De ontstaanstijd van deze Cantate (1708) lijkt behoorlijk aan de vroege kant, gezien de datering van de overige stukken voor violoncello piccolo (1723-1726).

In de beschrijving van "Alberta (Walter F. Bishof)" komt hier geen piccolo in voor.

In een Oratorium van Händel schijnt ook een stuk met violoncello piccolo voor te komen, maar welk dit is, weet ik niet. In ieder geval niet Belshazzar, Deborah, La Ressurezione, want die heb ik zelf ooit gespeeld.

Verder vond ik een link naar een opname van Giuseppe Sammartini (1693-1751), het Concert in C groot voor Violoncello piccolo, strijkers en BC - althans volgens de beschrijving. Het lijkt mij onwaarschijnlijk dat de violoncello piccolo in Italië in gebruik is geweest, mede gezien het al zeer beperkte Duitse repertoire voor dit instrument.

Ook vond ik een Vivaldiconcert op piccolo, waarvoor hetzelfde geldt.

Graag een emailtje als je meer weet over deze twijfelgevallen!
(liefst met bronvermelding)

 

3. Hedendaagse bewerkingen

Cellisten die eenmaal de violoncello piccolo beheersen, raken erdoor betoverd. Zij kunnen het niet laten om meer stukken op het instrument te spelen dan ervoor geschreven zijn. Zij grijpen daarbij vaak naar repertoire dat oorspronkelijk werd geschreven voor viola da gamba (BWV 1027-29), arpeggione (Schubert) en viool (Bach sonates, partita's).

Anner Bijlsma: BWV 1003, 1006, 1013, een recensie van deze opname.
Een leuke recensie over Schubert Arpeggione in a (D 821) op piccolo en een wat minder positieve.

https://www.kaapeli.fi/~akarttun/special_repertoire.html
https://www.petals.org/cd.htm
https://www.petals.org/prog_notes_002.htm

 

Studie

https://www.hup.harvard.edu/Also.by/Also.Dreyfus.html: L. Dreyfus Bach's Continuo Group.

https://www.cello.org/cnc/furman.htm: een jonge blik op de cello.

https://www.usd.edu/smm/bowstg.html#celli No. 3374. Violoncello piccolo by Ferdinando Gagliano, Naples, 1793. Ex. colls.: Bellarosa; Emil Herrmann, Monroe, Connecticut. Witten-Rawlins Collection, 1984. (Geen foto)

Een bredere kijk op de hele vioolfamilie: https://uta.marymt.edu/~cas/people/cmh/laird6.html.

 


E-mail: info@editionwakelkamp.com